Excessenregeling voorbeeldteksten

1. Excessenregeling - inleiding
2. Algemeen geldende excessenregeling - voorbeeldteksten
3. Gebiedsspecifieke excessenregeling - voorbeeldteksten
4. Wettelijke grondslag voor excessenregeling
5. Jurisprudentie m.b.t. welstandsexcessen – samenvattingen en links

1. welstand - excessenregeling; inleiding

De welstandsnota is volgens wethouders het belangrijkste gemeentelijke instrument waarmee de beeldkwaliteit kan worden beïnvloed. Bouwwerken die niet voldoen aan redelijke eisen van welstand, kunnen geen omgevingsvergunning voor het bouwen krijgen (art. 12, Woningwet). Een onafhankelijke adviescommissie of stadsbouwmeester adviseert het college van B&W of bouwplannen voldoen aan de criteria uit de welstandsnota.

Vergunningvrije bouwwerken zijn uitgesloten van deze welstandsbeoordeling, zoals ze ook niet meer beoordeeld worden op de constructieve, energetische of brandveiligheidseisen van het Bouwbesluit. Formeel moeten deze bouwwerken nog wel voldoen aan redelijke eisen van welstand, er bestaat echter (anders dan bij overtredingen van het Bouwbesluit) geen mogelijkheid om sanctionerend op te treden, wanneer een eigenaar zich niet aan de welstandseisen houdt.
Er is echter één bepaling die de ruimte schept voor lokaal maatwerk: een bestaand bouwwerk mag namelijk nooit ‘in ernstige mate in strijd met redelijke eisen van welstand’ zijn, en dat geldt zowel voor het bouwwerk zelf, als voor het bouwwerk in zijn relatie tot de omgeving.
Deze bepaling, opgenomen in art.12, lid 1 van de Woningwet, is bedoeld om excessen op het gebied van welstand tegen te gaan. Een exces is een ‘evidente en ook voor niet-deskundigen duidelijk kenbare buitensporigheid van het uiterlijk van een bouwwerk’.

De welstandsnota moet criteria bevatten die duidelijk maken wanneer er sprake is van een exces. Nadat is vastgesteld dat zich ergens een mogelijk excessieve situatie voordoet, kan de gemeente aan de welstandscommissie vragen of er naar haar oordeel, met toepassing van de welstandscriteria voor excessen, inderdaad sprake is van een exces. Wanneer dat het geval is, kan de gemeente via een aanschrijving en daarop volgende bestuursdwang eisen dat aan de buitensporigheid een eind gemaakt wordt. Overigens is een advies van de welstandscommissie niet verplicht; B&W kunnen ook op eigen gezag vaststellen dat een bepaalde situatie ‘in ernstige mate in strijd is met redelijke eisen van welstand’.

De meeste gemeenten hebben excessenregelingen in hun welstandsnota opgenomen.

Gebiedsspecifieke excessenregeling:

De meeste excessenregelingen gelden generiek voor de gehele gemeente. Niets staat er echter aan in de weg dat er gebiedsgerichte excessencriteria worden opgesteld. Het is bijvoorbeeld goed denkbaar dat een gemeente niet kan toestaan dat in bepaalde woonwijken de rode pannendaken belegd worden met blauw glanzende zonnepanelen, terwijl dat in andere wijken minder bezwaarlijk hoeft te zijn.

Een verregaande vorm van een gebiedsspecifieke excessenregeling wordt toegepast in de bijzondere wijk Sveaparken in Schiedam. Deze wijk kent een open structuur met veel semi-openbare binnenterreinen, met zorgvuldig ontworpen publieke ruimte.
In de welstandsparagraaf voor deze wijk zijn standaardontwerpen uitgewerkt voor dakkapellen, dakramen, aan- en uitbouwen, bijgebouwen en overkappingen, erfafscheidingen en tuinmeubilair. De gemeente wil graag dat de bijzondere, Zweedse, uitstraling van de wijk behouden blijft en stimuleert daarom ontwerpen die voldoen aan de uitgewerkte standaardontwerpen.
Dat bereikt de gemeente door in de excessenregeling op te nemen dat elk ontwerp dat afwijkt van het standaardontwerp per definitie ‘in ernstige mate’ in strijd is met de welstandseisen. Daartegen kan dus door middel van een aanschrijving worden opgetreden.
In de welstandsparagraaf zijn voor vergunningvrije dakkapellen, bijvoorbeeld, de volgende criteria opgenomen:

Preventief:
Een dakkapel voldoet in ieder geval aan redelijke eisen van welstand als deze identiek is aan de in deze paragraaf voor dat type woning vastgestelde standaardkapel met inbegrip van de plaats in het dak.
Repressief:
Dakkapellen, die gelet op formaat, vorm, materiaalgebruik en detaillering afwijken van het voor dat type woning vastgestelde standaardmodel vormen een onaanvaardbare verstoring van de in de algemene criteria geformuleerde beeldkwaliteit en worden geacht ernstig in strijd te zijn met redelijke eisen van welstand. Bij realisering daarvan is dan ook sprake van een exces.
Dakkapellen geplaatst in afwijking van de bij de standaard bepaalde plaats in het dak leiden tot een onevenredige rangschikking van de kapellen op het blok en daarmee tot een onaanvaardbare verstoring van de in de algemene criteria geformuleerde beeldkwaliteit en worden geacht ernstig in strijd te zijn met redelijke eisen van welstand. Bij realisering daarvan is dan ook sprake van een exces.

In deze bijzondere situatie vallen de criteria voor een exces feitelijk samen met de ‘gewone’ welstandscriteria. Dat is niet door de wetgever beoogd. De gebiedsgerichte welstandscriteria zijn bedoeld om de ondergrens van ‘redelijke eisen’ van welstand aan te geven: in vergelijking met de rapportcijfers zijn de normale welstandscriteria bedoeld om te voorkomen dat een specifiek bouwwerk lager scoort dan een zes-min. De excessencriteria zijn bedoeld voor overduidelijke wanstaltigheid: om te voorkomen dat er lager gescoord wordt dan een rapportcijfer drie. Toch is het voorstelbaar dat in hele specifieke situaties al heel gauw sprake zal zijn van een exces.

2. Algemeen geldende excessenregeling; voorbeeldteksten             

3. Gebiedspecifieke excessenregeling; voorbeeldteksten

4. Wettelijke grondslag voor excessenregeling

5. Jurisprudentie m.b.t. welstandsexcessen – samenvattingen en links